MÔ HÌNH CẢM XÚC
PLUTCHIK 
 

Mô hình cảm xúc của Plutchik, còn được gọi là “Bánh xe cảm xúc Plutchik,” là một hệ thống phân loại cảm xúc được đề xuất bởi nhà tâm lý học Robert Plutchik vào năm 1980. Mô hình này minh họa cảm xúc của con người thông qua một biểu đồ hình bông hoa, cho thấy các cảm xúc khác nhau có thể kết hợp với nhau và tạo thành cảm xúc mới, tương tự như việc pha trộn màu sắc.

Theo Plutchik, có tám cảm xúc cơ bản, nguyên thủy, được sắp xếp theo các cặp đối lập như sau:

1. Vui vẻ đối lập với buồn bã (joy – sadness)
2. Giận dữ đối lập với sợ hãi (anger – fear)
3. Tin tưởng đối lập với ghê tởm (trust – disgust)
4. Ngạc nhiên đối lập với mong chờ (surprise – anticipation)

Các cảm xúc này được biểu diễn bằng màu sắc khác nhau và được sắp xếp trên bánh xe theo mức độ cảm xúc từ nhẹ đến mạnh. Càng di chuyển về trung tâm của bánh xe, cảm xúc càng mãnh liệt và màu sắc càng đậm. Ngược lại, khi di chuyển ra xa trung tâm, cảm xúc càng nhẹ nhàng và màu sắc càng nhạt.




3 Yếu tố của bánh xe cảm xúc

1. Màu sắc
Như đã đề cập, tám cảm xúc chính bao gồm: vui vẻ, buồn bã, giận dữ, sợ hãi, tin tưởng, ghê tởm, ngạc nhiên, và mong chờ. Đây chính là những cảm xúc cơ bản của con người.

Plutchik sắp xếp chúng vào vòng tròn thứ hai trong vòng tròn cảm xúc với mỗi màu sắc riêng biệt. Chẳng hạn, giận dữ mang màu đỏ còn vui vẻ mang màu vàng.

2. Các sắc thái
Có rất nhiều loại cảm xúc khác nhau được phát triển dựa trên 8 cảm xúc cơ bản. Bạn sẽ thấy rằng mức độ của cảm xúc được thể hiện bằng độ đậm nhạt của màu sắc tương ứng. Và càng di chuyển đến trung tâm bánh xe thì cường độ của cảm xúc càng mãnh liệt hơn.

Ví dụ, di chuyển từ trung tâm của vòng tròn, mức độ của cảm xúc giảm dần từ thịnh nộ sang giận giữ, hay từ kinh ngạc sang bất ngờ. Cứ như thế, càng di chuyển ra phía ngoài của vòng tròn, ta có thể thấy những cảm xúc với sắc thái nhẹ hơn, màu sắc cũng nhạt hơn.

3. Mối liên hệ giữa các cảm xúc
Ta có thể dễ dàng tìm thấy các cặp cảm xúc đối lập nằm ở vị trí đối cực với nhau. Một điều thú vị là hai cảm xúc đứng cạnh nhau có thể kết hợp và tạo ra một cảm xúc mới. Chẳng hạn, tin tưởng và vui vẻ kết hợp lại tạo ra yêu mến (joy + trust = love). Tương tự, tin tưởng và sợ hãi kết hợp lại tạo ra quy phục (trust + fear = submission).

Công thức này tạo ra đa dạng cảm xúc mà có thể trước giờ bạn đã trải qua nhưng không thể xác định chúng là gì.

Tác dụng của bánh xe cảm xúc là gì?

Vòng tròn cảm xúc giúp bạn thấu hiểu cảm xúc của bản thân
Quay trở lại câu hỏi tình huống mở đầu bài viết. Không ít lần chúng ta rơi vào trạng thái không thể gọi tên cảm xúc của mình. Lúc này, có thể vì bạn đang không tìm được một từ ngữ thích hợp để diễn tả nó. Chỉ đơn giản là vui, buồn, giận dỗi thôi thì chưa đủ.

Vậy điều gì sẽ xảy ra khi bạn không xác định được cảm xúc của mình là gì?

Việc một ai đó không nhận thức, và lảng tránh cảm xúc của chính mình đã được chứng minh là rất có hại cho sức khoẻ về cả thể chất lẫn tinh thần. Một nghiên cứu từ trường Đại học Y tế Công cộng Harvard và Đại học Rochester vào năm 2013 đã chỉ ra rằng, những người thường xuyên kìm nén cảm xúc của mình có nguy cơ được chẩn đoán mắc bệnh ung thư lên tới 70%.

Sử dụng Wheel of emotion để thấu hiểu cảm xúc của bản thân
Biết cách sử dụng vòng tròn bánh xe cảm xúc, bạn có thể xác định và diễn đạt những cảm xúc của mình bằng lời nói một cách dễ dàng hơn. “Kho từ vựng về cảm xúc” của chiếc bánh xe này giúp bạn khám phá sự phong phú trong cảm xúc của mình. Từ đó, dễ dàng gọi tên bất cứ cảm xúc nào trong trải nghiệm của bạn.

Phát hiện và kiểm soát cảm xúc tiêu cực thông qua bánh xe cảm xúc
Đối mặt và xử lý cảm xúc tiêu cực là một trong những kỹ năng cần thiết trong xã hội hiện đại. Đặc biệt trong bối cảnh đại dịch, khi con người ta phải chịu sự chi phối của rất nhiều những quy định, hạn chế. Sự mất kết nối giữa người với người đã tạo nên không biết bao nhiêu áp lực chồng chất. Cảm xúc tiêu cực vì thế mà có thể xuất hiện, xâm lấn bất cứ tâm trí ai và sẵn sàng làm tổn thương họ.

Điều quan trọng là xác định được nó và tìm cách xử lý.

Bước đầu tiên rất quan trọng: nhận thức. Thông qua vòng tròn cảm xúc, xác định cụ thể trạng thái mà bạn đang trải qua, Cảm xúc tiêu cực đó có thể là gì trong số “chán nản, chán ghét, đau khổ, buồn bã,..”? Hãy gọi tên cụ thể những gì bạn cảm nhận.

Tiếp theo, khi đã xác định được cảm xúc tiêu cực của mình, hãy “xử đẹp” nó.

Bạn có thể dễ dàng nhận ra rằng, nếu một cảm xúc tiêu cực không được phát hiện và xử lý, hoặc nếu bị kìm nén quá lâu, nó có thể phát triển thành một cảm xúc tiêu cực mới với cường độ cao hơn.

Chẳng hạn, nếu cơn buồn bã của bạn tích tụ quá lâu, nó sẽ lớn dần thành sự đau khổ. Giống như một quả bóng đang được bơm ô xi quá căng và chỉ trực chờ để nổ. Bất cứ lúc nào trạng thái đau khổ cũng có thể dẫn đến những hành động tiêu cực.

Nhận ra được điều này, bạn sẽ dễ dàng tìm ra nguyên nhân/động cơ khiến mình trở nên tiêu cực, từ đó kiểm soát và làm nó trở nên nhẹ dịu hơn. Ví dụ như việc tập trung vào một số sở thích để giải thoát tâm trí khỏi những suy nghĩ tồi tệ đang bủa vây lấy bạn.